Gevoeligheid voor infectieziekten, kanker en auto-immuniteit neemt toe met het ouder worden. Leeftijd is daarmee de grootste risicofactor voor ziek worden. Een van de verklaringen die hiervoor gegeven wordt is dat in kwetsbare ouderen het immuunsysteem niet meer goed functioneert. Hoe kan het dat oude mensen minder goed reageren op vaccins en tegelijkertijd vaker last hebben van autoimmuun ziekten? Een antwoord op die vraag wordt gezocht in het effect van de leeftijd op het functioneren van het immuun- of afweersysteem. Biologisch beschouwd is het immuunsysteem niet gebouwd om veel langer dan 50 jaar te bestaan. Na de voortplanting is er immers geen selectiedruk meer.
Het immuunsysteem heeft als doel om het lichaam te beschermen tegen ziekteverwekkers en in dat proces zo weinig mogelijk schade te berokkenen aan weefsels en organen; die zijn immers van cruciaal belang voor de overleving (Polly Matzinger). Het immuunsysteem werd voorheen vaak eenzijdig afgeschilderd als een leger dat ten strijde trekt tegen de ziekteverwekker. Inmiddels is het gemeengoed dat het immuunsysteem is ontwikkeld om het evenwicht te bewaren en weefsels te beschermen (Antonio Coutino). Daarom dient het volledig geïntegreerd te zijn met metabole en neuro-endocriene systemen.
Aangeboren en verworven immuniteit
De leerboeken maken onderscheid tussen de aangeboren en de verworven immuniteit. Beide systemen maken gebruik van oplosbare én cellulaire componenten die goed samenwerken en in alle hoeken en gaten van het lichaam kunnen geraken. Het aangeboren immuunsysteem is evolutionair gezien het oudst. We vinden het in alle meercellige soorten. Het is ontwikkeld om direct te kunnen reageren op een pathogeen én om beschadigde of veranderde cellen op te ruimen. Doorgaans is deze vorm van afweer voldoende. In zoogdieren is daarnaast ook de verworven immuniteit ontwikkeld.
Deze heeft meer tijd nodig om gevormd te worden maar leidt tot een sterkere en meer specifieke immuunreactie, waarbij witte bloedcellen (T en B lymfocyten) expanderen. Een deel van deze specifieke lymfocyten kan tientallen jaren overleven. Dit maakt dat bij herhaald contact met dezelfde ziekteverwekker sneller gereageerd kan worden. Deze langlevende lymfocyten vormen de zogenaamde geheugenrespons die verantwoordelijk is voor langdurige immuniteit.
Effect veroudering op het afweersysteem
Veroudering heeft effect op alle cellen van het afweersysteem, maar leidt vooral tot veranderingen in samenstelling, omvang en functie van T lymfocyten. Enerzijds wordt dit veroorzaakt door de leeftijdsafhankelijke atrofie van de thymus en de daarmee gepaard gaande verminderde aanmaak van nieuwe T lymfocyten. Anderzijds hopen de geheugencellen zich op door levenslange blootstelling aan antigenen. De geheugencellen reageren op termijn minder adequaat en verwerven nieuwe functies die kunnen bijdragen aan ontsteking en autoimmuniteit (Weyand and Goronzy).
Met het ouder worden neemt de functie van het verworven immuunsysteem dus af, waardoor een verminderde respons op vaccins kan worden verklaard. Tevens gaan delen van het aangeboren systeem juist harder werken, waardoor een laaggradige ontsteking (‘inflamm-ageing’) op gang komt. Deze vorm van ontsteking onttrekt zich aan de controlemechanismen van het immuunsysteem. Regulerende T cellen maken onderdeel uit van dit controlemechanisme. De leeftijdafhankelijke afname in de thymus en ‘inflamm-ageing’ dragen bij aan de verminderde immuunregulatie in ouderen.
