Hoe beleeft een persoon het eigen ouder worden? Hoe gaat een persoon om met belangrijke veranderingen in het leven? Hoeveel invloed heeft iemand op de eigen persoonlijke ontwikkeling?
Vroeger dacht men dat persoonlijke ontwikkeling met name plaatsvond in de kindertijd en de jeugd. Maar nu weten wij dat dit proces doorgaat tot de dood. Een mooi voorbeeld hiervan is de persoonlijkheidsontwikkeling. Vroeger stelde men dat onze karakter of persoonlijkheid al vastlag voor onze 30e levensjaar. Inmiddels is aangetoond dat de ontwikkeling in persoonlijkheid verschilt per trek. Voor sommige trekken (vriendelijkheid) is er vooruitgang tot op hoge leeftijd; andere trekken laten pieken zien rond de 35 of 55. Persoonlijkheid is één van de kenmerken die een rol speelt bij onze identiteit. Onze identiteit is het antwoord op de vraag ‘Wie ben ik?’. Dit verandert als wij nieuwe rollen aannemen (werknemer, grootouder) of belangrijke veranderingen meemaken (scheiden, met pensioen gaan). Wij passen verschillende strategieën toe bij het bewaken van onze identiteit maar soms is het nodig onze identiteit te herzien. De beleving van het ouder worden is een belangrijke aspect van onze identiteit.
Zingeving is het proces waarbij wij betekenis geven aan ons leven of richting geven aan het leven. Door doelen te stellen en na te streven, sturen wij onze eigen persoonlijke ontwikkeling, ook op oudere leeftijd. De mate waarin wij slagen om onze doelen te bereiken, bepaalt hoe gelukkig of ongelukkig wij zijn. Belangrijke thema’s bij zingeving en ouder worden zijn: het lichaam, relaties met anderen, autonomie, en geliefde activiteiten.
Voor onze identiteit en zingeving is het levensverhaal van belang. Iedere mens ontwikkelt een eigen levensverhaal. Dit verhaal is aan verandering onderhevig als wij nieuwe ervaringen daarin op moeten nemen. Twee belangrijke thema’s van levensverhalen zijn het overwinnen van tegenslagen enerzijds en anderzijds het niet kunnen verwerken van een tegenslag, waardoor alles negatief gekleurd wordt. Bij therapie voor depressie op latere leeftijd, wordt er aandacht besteed aan een vastgelopen, negatief gekleurd levensverhaal.
Naarmate mensen ouder worden, hebben zij vaker te maken met rouw, als een dierbare persoon overlijdt, maar ook bij andere verlieservaringen. Rouwreacties verschillen in heftigheid; het proces van rouwverwerking is afwisselend gericht op het omgaan met het verlies en het omgaan met herstel. De meerderheid slaagt in het verwerken van belangrijke verliezen, echter 20-30 procent van de mensen slagen er niet in.
Ondanks de sociale verliezen en lichamelijke veranderingen die optreden met het ouder worden zijn de meeste mensen in staat om hun psychisch welbevinden in stand te houden of te herstellen na belangrijke veranderingen. Psychisch welbevinden, of de ervaring van tevredenheid en geluk, is dan ook een dynamisch proces dat persoons- en tijdgebonden is. Het is belangrijk te ontdekken wat bijdraagt aan het ervaren van welbevinden over het leven, hoe men zelf invloed kan uitoefenen op het eigen welbevinden, en ook in hoeverre hulpverleners dit kunnen.
