Een individu wordt na de geboorte alleen maar ouder, maar voor een bevolking (een collectie van individuen) geldt dat niet, want bevolkingen kunnen ouder worden (vergrijzen) maar ook jonger (vergroenen). Als in een bevolking het percentage jongeren toeneemt en het percentage ouderen afneemt, zal die bevolking als totaal verjongen, en dat kunnen we meten door bijvoorbeeld te kijken naar de percentages 0-19-jarigen en/of 65-plussers dan wel naar de gemiddelde of mediane leeftijd van die bevolking zie grafiek .
Epidemiologische transities
Al decennialang is er echter sprake van ontgroening en vergrijzing, hoewel er in Nederland in de afgelopen decennia, van 1946-1962 en van 1998-2004 sprake is geweest van gelijktijdige vergroening en vergrijzing. Dit komt door de epidemiologische transities
[Hier een Pop-up tekst gekoppeld aan het woord epidemiologische transtities: Epidemiologichetranstities zijn verschuivingingen in ziekte- en sterftepatronen]
Die verschuivingen ontstonden onder meer door het terugdringen van de voorheen excessieve zuigelingensterfte en van andere doodsoorzaken op jeugdige of volwassen leeftijd. Hierdoor daalde het kindertal en steeg de levensverwachting (nog steeds). In de bevolkingen van de meeste westerse landen, waaronder Nederland hebben de veranderingen en de geboorte- en sterfteprocessen geleid tot een daling van het percentage jongeren en een stijging van het percentage ouderen, en dat is eigenlijk al vanaf het midden van de 19e eeuw aan de gang. De ‘geweldige’ naoorlogse geboortegolf, de babyboom genoemd, die in Nederland in relatieve zin omvangrijker is dan in de ons omringende landen, heeft daar nog eens een schep bovenop gedaan. Want hoewel er vlak na de Tweede Wereldoorlog en tot 1962 heel even sprake is geweest van lichte vergroening, ging de vergrijzing gewoon door.
Vergrijzing
Inmiddels bereiken de oudste babyboomers de leeftijd van 65 jaar. Hierdoor raakt de vergrijzing in Nederland in een stroomversnelling. Het betekent ook dat een groter deel van de ooit geborenen 65 jaar wordt. Van de geboortegeneratie 1875 haalde 4 op de 10 personen de leeftijd van 65; van de 100 jaar later geborenen wordt verwacht dat dat 9 op de 10 zal zijn (zie grafiek 2). Bovendien blijven zij ook na de 65e verjaardag langer in leven (zie grafiek 1). Migratie heeft doorgaans slechts een zeer bescheiden effect op de vergrijzing. Als er vooral immigratie van jongeren is, of als er meer emigratie van ouderen is, verloopt de vergrijzing minder snel. Als er vooral immigratie van ouderen is, of als er meer emigratie van jongeren is, verloopt de vergrijzing sneller zie grafiek .
Ontwikkeling bevolkingssamenstelling
Begin vorige eeuw was 5% van de bevolking 65 jaar of ouder, inmiddels is dat 15%, en rond 2040 zal naar verwachting een top wordt bereikt bij circa 26% Zie grafiek.
Daarna gaat het percentage weer iets dalen (ontgrijzing), want dan is de naoorlogse geboortegolf uitgestorven. Het percentage jongeren van 0-19 jaar zal nog heel licht dalen van 23% in 2011 naar 21,1% in 2040 om dan weer iets te stijgen. De CBS-demografen verwachten dat rond 2050 circa 25% 65 jaar of ouder zal zijn, en 21,3% 0-19 jaar. In absolute zin neemt het aantal 65-plussers substantieel toe. Nu zijn er 2,6 miljoen 65-plussers in Nederland, rond 2050 zijn dat er 4,5 miljoen. Bovendien is er sprake van dubbele vergrijzing want de gemiddelde 65-plusser wordt ook nog ouder: nu is hij/zij gemiddeld 75 jaar, rond 2050 is dat 78 jaar. Het zal geen verbazing wekken dat ook het percentage 80-plussers stijgt: van 4% nu naar 10% rond 2050 maar daarna gaat ook dat percentage licht dalen.
De vergrijzing is eindig
De vergrijzing eindigt dus in demografische zin en zal zelfs omslaan in lichte ontgrijzing. Maar de samenleving van straks is wel veel grijzer dan de huidige. Het zal een hele uitdaging worden om al deze ouderen een fatsoenlijk en prettig leven te bezorgen op het moment dat zij het niet meer zelf kunnen redden. Zijn er voldoende ‘handen aan het bed’, en zijn de intergenerationele en financiële solidariteit voldoende om de nodige zorg te bieden aan degenen die er zelf niet om gevraagd hadden om als babyboomer geboren te worden? Onze voorouders hebben hard gewerkt aan levensverlenging (betere hygiëne, betere voeding, betere ziektebestrijding), zodat vergrijzing in feite een zegen is voor de mensheid.
