De epidemiologische transitie van de afgelopen 150 jaar bracht een overgang van een situatie waarin besmettelijke ziekten dominant waren naar een situatie waarin chronische ziekten dat zijn.
De opkomst van deze chronische ziekten maakt dat de bruikbaarheid van de levensverwachting als maat voor de kwaliteit van de volksgezondheid afneemt. De levensverwachting zegt immers weinig over de kwaliteit van de te verwachten levensjaren. Door gegevens over levensverwachting te combineren met informatie over gezondheid ontwikkelden Sanders en Sullivan daarom in de jaren zestig en zeventig een aanvullende maat voor de volksgezondheid waarin ook een kwalitatief element is opgenomen: de gezonde levensverwachting.
De gezonde levensverwachting verdeelt de levensverwachting in een gezond en een ongezond deel. Dat gebeurt door voor elke leeftijd of leeftijdsgroep, naast de sterftekansen, ook de prevalentie van (on)gezondheid te bepalen.
In gedachten houdend dat de stijgende levensverwachting gepaard ging met een toename van chronische ziekten, die op hun beurt kunnen leiden tot een toename van lichamelijke beperkingen, ontstonden de levensverwachting zonder (chronische) ziekten en de levensverwachting zonder (lichamelijke) beperkingen.
In Nederland zien we dat de levensverwachting zonder chronische ziekten in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw daalde, waarna deze in de nieuwe eeuw stabiliseerde. In diezelfde decennia steeg de levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen. Het hoeft dus niet zo te zijn dat meer levensjaren met een chronische ziekte automatisch gekoppeld zijn aan meer jaren met lichamelijke beperkingen.
Behalve via relatief objectieve maatstaven als ziekten en beperkingen kan de gezondheid ook op een meer subjectieve manier beschreven worden, bijvoorbeeld met de ervaren gezondheid. Dit subjectieve gezondheidsoordeel is een samenvattende maat gebleken die sterk samenhangt met een groot aantal andere gezondheidsvariabelen. Met hulp van dit gezondheidsbegrip werd de levensverwachting in als goed ervaren gezondheid ontwikkeld.
In Nederland is deze variant van de gezonde levensverwachting gedurende de afgelopen drie decennia voor mannen met enkele jaren gestegen, terwijl deze voor vrouwen vrijwel gelijk bleef. In 2009 was de levensverwachting in als goed ervaren gezondheid op 65-jarige leeftijd ruim 11 jaar, zowel voor mannen als voor vrouwen.
Een vierde variant van de gezonde levensverwachting is de levensverwachting in goede geestelijke gezondheid. Anders dan bij ziekten, beperkingen en ervaren gezondheid nemen problemen met de geestelijke gezondheid niet sterk toe met het oplopen van de leeftijd. Op hoge leeftijd neemt het aandeel ongezonde jaren in de resterende levensverwachting daarom maar weinig toe.
Gezonde levensverwachting wordt door het Centraal Bureau voor de Statistiek standaard weergegeven voor mannen en vrouwen apart en voor verschillende leeftijden. Bijvoorbeeld de gezonde levensverwachting voor mannen bij geboorte of de gezonde levensverwachting voor vrouwen op 65-jarige leeftijd.
Verschillen in gezonde levensverwachting beperken zich echter niet tot verschillen tussen mannen en vrouwen en verschillen tussen jongeren en ouderen. Ook de sociaaleconomische status is een differentiërende factor. Opleidingsniveau en inkomen zijn veelgebruikt om deze status te operationaliseren. Ook voor Nederland is de gezonde levensverwachting naar opleiding en naar inkomen bepaald. Daaruit blijkt dat er grote verschillen bestaan tussen laag- en hoogopgeleid en tussen arm en rijk. De grootste verschillen bestaan bij de levensverwachting in als goed ervaren gezondheid. [link naar lemma huisman]
Sinds 1989 heeft een groot deel van de onderzoekers die zich bezighouden met de ontwikkelingen van de gezonde levensverwachting zich verzameld in het internationale onderzoeksnetwerk over gezonde levensverwachting REVES.
Cijfers over de gezonde levensverwachting in Nederland vindt u hier:
Gezonde levensverwachting; vanaf 1981 Gezonde levensverwachting naar opleidingsniveau
