We kennen allemaal het wat ongemakkelijke gevoel bij een reünie als mensen die je jarenlang niet gezien hebben zomaar zeggen dat je geen spat veranderd bent. Hier gaat het over onderzoek naar de verandering van karakter over de levensloop.
Vijf persoonlijkheidstrekken
Als we onderzoek willen doen naar persoonlijkheid, waarom beginnen we dan niet om alle woorden die er in onze taal over karakter bestaan, te verzamelen en te classificeren?
Al in de negentiende eeuw werd deze zogenaamde lexicale hypothese geopperd. Inmiddels hebben onderzoekers de taak volbracht. Het bleek mogelijk woorden die ons karakter beschrijven op vijf dimensies in te delen. Ook wanneer mensen gevraagd wordt hun eigen karaktertrekken in te schatten worden vijf basale karaktertrekken gevonden. Deze ‘Big Five’ omvat:
- 1. Neuroticisme: nerveus, zenuwachtig, angstig
- 2. Extraversie: het tegendeel van stil, gesloten, teruggetrokken
- 3. Openheid: creatief, fantasierijk, veelzijdig
- 4. Nauwgezetheid: ordelijk, netjes, nauwkeurig
- 5. Vriendelijkheid: vriendelijk, aangenaam, behulpzaam
De ontwikkeling van persoonlijkheid in de volwassenheid
Onderzoekers hebben mensen over de tijd gevolgd om de ontwikkeling van karaktertrekken gedurende de levensloop te onderzoeken. Aanvankelijk werd door mensen zoals Paul Costa en Robert McCrae geconcludeerd dat er na het dertigste levensjaar weinig sprake meer is van persoonlijkheidsverandering.
Deze conclusie is door later onderzoek van onder meer Brent Roberts genuanceerd. De vraag moet per karaktertrek anders beantwoord worden. Bovendien blijken sommige trekken gedurende de hele levensloop te veranderen. Een overzicht over alle studies heen laat het volgende patroon zien:
- 1. Neuroticisme neemt tot 35 jaar sterk af en daarna alleen nog zeer geleidelijk.
- 2. Extraversie neemt juist sterk toe tot 35 jaar en verandert daarna niet veel meer.
- 3. Openheid voor ervaringen is aanvankelijk stabiel, maar neemt na het 55e levensjaar enigszins af.
- 4. Nauwgezetheid neemt tot op hoge leeftijd toe.
- 5. Vriendelijkheid neemt gedurende de hele volwassenheid toe.
De dynamiek van persoonlijkheidsontwikkeling
Zelfs als er sprake is van continuiteit van persoonlijkheid, dan zit daar nog een dynamische ontwikkeling achter. Stabiliteit in persoonlijkheid ontstaat niet automatisch, puur op basis van genetische aanleg. Mensen dragen ook zélf bij aan stabiliteit en verandering in hun persoonlijkheid. Zij bewegen zich in rollen, activiteiten, en sociale contacten die hun persoonlijkheid al dan niet bekrachtigen. Persoonlijkheidsontwikkeling moet daarom altijd onderzocht worden vanuit een transactioneel model: niet de persoonlijkheid op zich, maar de relatie tussen persoon en omgeving staat daarbij centraal.
Een voorbeeld: Een man die al op jonge leeftijd laag scoort op vriendelijkheid heeft hij moeite om een stabiele relatie op te bouwen en verliest door zijn vijandige gedrag regelmatig zijn baan. Door de frustratie hierover wordt zijn onvriendelijkheid alleen maar bevestigd. Als hij op oudere leeftijd in een verzorgingshuis wordt opgenomen, hebben verzorgenden moeilijkheden met zijn agressieve probleemgedrag.
