Gevaar van neerwaartse spiraal
Naarmate mensen ouder worden krijgen ze meer en meer te maken met verlies op verschillende domeinen van het leven. Deze verliezen kunnen elkaar versterken, bijv. een afname van mobiliteit kan leiden tot meer thuiszitten, wat kan leiden tot eenzaamheid. Eenzaamheid kan leiden tot somberheid, die vervolgens weer leidt tot inactiviteit, die de mobiliteit verder doet afnemen. Daar komt nog bij dat het beeld dat de maatschappij van ouderen heeft, bijv. als incompetent, ervoor kan zorgen dat bij ouderen ook daadwerkelijk de competentie afneemt. Dus, kleine verliezen of negatieve beelden, die bij het ouder worden optreden, kunnen tot een neerwaartse spiraal leiden, op meerdere terreinen met steeds grotere gevolgen.
De laatste jaren is er daarom ook steeds meer aandacht gekomen voor zelfmanagement bij ouderen. Deze ontwikkeling heeft ook te maken met de toename van het aantal ouderen, waardoor de druk op de gezondheidszorg en de sociale zekerheid toeneemt. Het wordt daarom steeds belangrijker dat ouderen zoveel mogelijk zelf voor zichzelf blijven zorgen, op alle terreinen. Daarnaast is de ontwikkeling van een toename in gezonde jaren, waardoor er meer mensen zijn die na hun pensionering nog vele jaren in goede gezondheid leven, maar weinig sociale rollen hebben, waaruit ze zingeving kunnen halen. Deze ouderen zijn erg op zichzelf aangewezen om hun leven zinvol te maken, en ook dat vraagt vaardigheden om zichzelf en het eigen leven zo goed mogelijk te managen.
Verschillende benaderingen zelfmanagement
In Nederland, maar ook elders, zijn de laatste jaren verschillende zelfmanagement-benaderingen ontwikkeld en toegepast voor ouderen. Een al langer bestaande benadering komt uit de hoek van patiënt-educatie voor mensen met chronische aandoeningen, en is vooral gericht op het goed omgaan met de eigen fysieke gezondheid. Veelal richt deze benadering zich op speciale groepen van chronisch zieken, bijvoorbeeld op ouderen met diabetes. Soms wordt deze vorm van zelfmanagement ook toegepast bij groepen met verschillende chronische aandoeningen, omdat veel ouderen meer dan één chronische aandoening tegelijkertijd hebben.
Een tweede stroming legt het accent op met name de psychische aspecten van het goed omgaan met zichzelf en het leven bij het ouder worden. Deze stroming wordt communicatieve zelfsturing genoemd.
De derde belangrijke stroming combineert de fysieke en psycho-sociale domeinen van het leven en gaat uit van het belang van het hebben van een aantal centrale zelfmanagementvaardigheden, die van belang zijn voor het verkrijgen en behouden van fysiek en sociaal welbevinden, over het hele leven heen. Deze benadering wordt zelfmanagement-van-welbevinden genoemd (Steverink & Lindenberg, 2008; Steverink, 2009a/b) en omvat zowel het proactief zorgen voor het eigen welbevinden, als het goed omgaan met verliezen in welbevinden.
