Hoewel filosofen zich al eeuwen afvragen wat het leven de moeite waard maakt, zijn termen als psychisch welbevinden, levenstevredenheid, geluk en kwaliteit van leven pas de laatste decennia belangrijke begrippen in de gerontologie geworden.
Niet alleen gezondheid belangrijk
Tegenwoordig beseft men dat goed oud worden niet alleen betrekking heeft op fysieke gezondheid, maar ook op de kwaliteit van het leven in psychische en sociale zin. Een lang leven gaat vaak gepaard met het inleveren van gezondheid, zelfstandigheid, geliefde bezigheden en met het kwijtraken van belangrijke anderen (rouw). Natuurlijk hebben deze ervaringen van verlies invloed op geluk en tevredenheid, maar veel mensen zijn ook in staat zich aan te passen aan hun veranderende situatie en blijven het leven de moeite waard vinden. Psychisch welbevinden, of de ervaring van tevredenheid en geluk, is dan ook een dynamisch proces dat persoons- en tijdgebonden is. Het is belangrijk te ontdekken wat bijdraagt aan het ervaren van welbevinden over het leven; hoe men zelf invloed kan uitoefenen op het eigen welbevinden, en ook in hoeverre hulpverleners dit kunnen.
Twee stromingen
Momenteel worden twee grote stromingen onderscheiden, die proberen te begrijpen wat onder psychisch welbevinden moet worden verstaan, en wat eraan bijdraagt, volgens Richard Ryan en Edward Deci. De eerste stroming richt zich op ‘hedonic well-being’, de subjectieve ervaring van het leven als geheel en van belangrijke levensdomeinen. De aspecten waar het om gaat zijn: positieve en negatieve gevoelens; geluk; en tevredenheid over het leven en de verschillende domeinen van het leven (relaties, werk, wonen, enz.).
De tweede stroming, ‘eudaimonic well-being’, stelt dat psychisch welbevinden het gevolg is van een levenslang proces dat is gericht op zelfontplooiing en zelfverwerkelijking. Vaak worden hierbij zes dimensies onderscheiden: zelfacceptatie, autonomie, omgevingsbeheersing, persoonlijke groei, doelgerichtheid en positieve relaties met anderen (Carol Ryff).
Geluk zoeken
Een tweede ontwikkeling rond psychisch welbevinden in de afgelopen jaren is dat steeds meer wordt onderkend dat positief welbevinden (het ervaren van positieve gevoelens) niet zonder meer gelijk te stellen is aan de afwezigheid van onwelbevinden (negatieve gevoelens). Traditioneel is er altijd veel aandacht geweest voor psychische problemen of psychisch lijden en het behandelen daarvan. Een belangrijk criterium voor de effectiviteit van een behandeling was dan meestal de mate waarin het lijden was afgenomen, bijvoorbeeld door een afname in depressieve klachten. Het opheffen van leed is echter maar één kant van de medaille. Ook het stimuleren van positieve emoties en ervaringen is van belang, volgens Martin Seligman. De laatste jaren wordt gepleit voor een meer gebalanceerde benadering van de negatieve en positieve kanten van het ouder worden. De positieve benadering benadrukt het aanspreken, opbouwen en versterken van de beste krachten en kwaliteiten van ouderen, waardoor het psychisch welbevinden toe zal nemen.
